De gesloten goederenwagens bij de NS

De meeste wagens in het materieelpark van de NS waren tot de jaren zeventig gesloten wagens en kolenwagens. Van de gesloten wagens hebben diverse modellen die dienst deden tot de jaren zestig in ons programma.

De SS en HSM bouwden van 1880 tot 1895 twee grote series die beide ongeveer gelijke hoofdafmetingen hadden. De SS wagens waren over het algemeen ongeveer 25 cm langer (7450mm over de bak). Het draagvermogen was meestal 10 ton, in enkele gevallen 12 ton. Een kenmerkend uiterlijk verschil zat in de constructie van de bak. Bij de SS was deze geheel van hout, bij de HSM was het casco van ijzer met planken in de wanden.
Een ander herkenbaar verschil was de vorm van de ventilatie roosters in de zijwand. Bij de HSM zat dit rooster zonder grote lijst nagenoeg vlak in de zijwand. Bij de SS was rondom op de zijwand een frame om het rooster aangebracht.

Vanaf 1896 bouwde de SS een geheel nieuw model grotere wagens met 15 en iets later ook 17,5 ton draagvermogen. Deze waren een stuk moderner dan de oudere SS wagens. Ze kregen een ijzeren draagconstructie en deurframes, moderne aspotten en schijfwielen maar nog steeds houten dakspanten.
De HSM bleef indertijd nog haar kleinere 10 tons wagens doorbouwen, op enkele kleine series na.
Het "standaard" HSM type werd echter wel doorverbeterd in de jaren daarna en in 1913 kwamen de HSM groentewagens in dienst met bijna gelijke afmetingen als de SS 17,5 tons wagens.

Van de HSM wagens hebben we vele versies van de standaard wagens gebouwd vanaf 1879. Van de SS wagens hebben we momenteel alleen de korte houten gesloten tweeassige wagens in het programma als kunststof bouwset (type CHB, art. k-17). Het andere type van de SS vanaf 1896, de 17.5 tons gesloten wagens type CHE, hebben we enkele jaren in het programma gehad maar zijn niet langer leverbaar.

De gesloten wagens van de HSM

De HSM bouwde in een vrij vaste stijl haar gesloten wagens en bagagewagens. Hoofdafmetingen van vakken tussen de spanten, deuropeningen, radstand en dakvorm waren steeds nagenoeg gelijk. In de loop der tijd werden diverse kleine wijzigingen doorgevoerd. Oorspronkelijk waren de wagens ontworpen met open balansen, schuine schoren op de zijwand en een deur zonder verticale verstevingsstrip. Vanaf 1909 bouwde men wagens met gesloten remhuizen toe i.p.v. de daarvoor gebruikte open remhuisjes. Vanaf 1912 werden geperste vlakke balansen toegepast. Alle wagens met lange treeplanken kregen afwijkende aspotten, geschikt voor 80km/u in plaats van 60km/u. Deze aspot was gebaseerd op Duits ontwerp voor rijtuigen en ook de SS gebruikte deze later. Bij NS zou het model de standaard worden voor zowel rijtuigen (R1) als wagens (W1). De rijtuig aspotten waren 5cm langer voor een astap van 200mm tegenover 150mm bij de goederenwagens. Na 1912 wijzigde ook de wagenbak. Op de hoeken van de zij- en kopwanden werden voortaan schuine plaatstalen hoeken aangebracht om de wagens te verstevigen. De schoren vervielen daardoor. De deursluiting werd eveneens aangepast en het dak werd boller. Bij de NS zijn er ook diverse wijzigingen uitgevoerd op de bestaande wagens. Begin jaren twintig werd bij veel series het draagvermogen van 10 of 12 ton naar 15 ton verhoogd. In de jaren dertig begon de NS veel van de oudere wagens te “normaliseren” wat inhield dat ze geperste balansen, w1 aspotten en hoekverstevingen kregen (voorzover niet aanwezig). Deze wijziging was algemeen en gold ook voor vele andere wagens. Dat dit bij lang niet alle wagens daadwerkelijk werd uitgevoerd blijkt uit foto's uit de jaren vijftig waarop wagens te zien zijn in nagenoeg originele toestand. Soms werd maar een klein deel van de voorgeschreven wijzigingen uitgevoerd zodat er in de jaren vijftig vele tientallen varianten met elk kleine onderlinge verschillen dienst deden. Oorspronkelijk werden deze wagens bij de HSM in het bruin in dienst gesteld. Bij de NS werd dit donkergrijs. Een deel van deze wagens heeft nog de roodbruine kleur gekend zoals de NS die invoerde in 1954. Een enkele wagen was zelfs opgenomen in de Europ wagenpool. In de jaren zestig gingen de laatste oude HSM en SS gesloten wagens buiten dienst. Tegen 1970 waren ze alle buiten dienst of hooguit in gebruik als terrein wagen of dienstwagen. Enkele wagens bestaan nog bij musea in Nederland in al dan niet gerestaureerde toestand.

De goederenwagens van de NBDS

De NBDS bestelde vaak wagens naar Duits voorbeeld of voorbeeld van de SS. Zo had de NBDS ook gelijke wagens als de houten Staatsspoor CHB wagens in dienst. Later bestelde men types volgens Pruisische normbladen zoals type G08 en voorlopers van dit type.